“80 sonrasında Türkiye’yi bir sis kapladı; birçok şey görünmez oldu. Sisin örttüğü insanlardı, ilişkilerdi, nesnelerdi. Sis dağıldığında, her şeyin net birer görüntü haline geldiğini fark ettik. Bakılanla kurulan ilişki aslen bir seyir ilişkisine, sözün kendisi bir vitrine dönüştü. Birçok şeyin gösterildiği için ve göründüğü kadarıyla var olduğuna, sergilendiği için ve seyredildiği kadarıyla değer kazandığı bir toplum çıktı ortaya. Epeydir vitrinde yaşıyoruz hepimiz.”
Nurdan Gürbilek’in müthiş kitabı ‘Vitrinde Yaşamak’ 1992’de yayımlandı. Gürbilek, seksenli yıllar boyu diri tuttuğu gözlemlerini nihayet 1992’de kitap haline getirmiş. Kitap, demek ki otuzuncu yaşına bastı artık. Güzel bir yıl dönümü.
Gürbilek, ‘Vitrinde Yaşamak’ta, 1980’ler Türkiyesi’nde neler olup bittiğini siyaset, popüler kültür ve dil çerçevesinde özgün bir bakışla anlatır. Siyasi baskıyla atbaşı giden ‘söz patlaması’ndan bahseder. Birçok dinamiğin işin içine karıştığıı müthiş bir değişimden söz açar.
“ (…) Hepsinin etkilerinin kesiştiği, iç içe geçtiği kısa bir zaman dilimi içinde, Türkiye’de cümle yapısından sözcüklerin yüklendiği simgesel değerlere, seyretme biçimlerinden fiil zamanlarına kadar kültür denen bölgenin çeşitli cephelerinde kendini gösteren, kısmen kurgusal ve sentetik bir dilde ifadesini bulan bir değişim yaşandı.”
Metis, geçtiğimiz yıllarda bu çok sevilen kitabı yeniden bastı, yeni okura da ulaştırdı ama otuzuncu yıl niyetine bu eser yeniden kuvvetle gündeme gelmeli. 1980’lerin kültürel iklimini inceleyen bu kitabın hem o sıralarda hayallerimizden bile geçmeyen, internetli, akıllı telefonlu yeni dünya hakkında da söyleyecek sözü olduğunun altı çizilmeli. Evet, 1992 tarihli ‘Vitrinde Yaşamak’ın 2020’ler için de söyleyecek sözü var… Bu sözü hem de epey isabetle söylüyor.
Mesela şu soruya, şimdi bambaşka aktörlerle ama tam olarak aynı biçimde yine cevap aranmıyor mu:
“1980’ler şunu denedi: Varlığın ve imkânların dünyasıyla, yokluğun ve imkânsızlığın dünyasını birbiriyle temas etmeyecek, birbirine geçişi olmayan iki kampa ayırdı. Şimdi sormak gerekiyor: Birincisinin imkânlarını ikincisinin isyanına tercüme edecek bir güç yeniden uyanacak mı?”
Uyanan güç, 2000’lerin başında AKP’yi çıkarmıştı. Bugün kimi çıkaracak?
*
Fotoğraf: Muhsin Akgün
TUHAF ZAMANLAR 